Bilindiği gibi katı bir maddenin çok küçük parçacıklarına toz denir. Bu, küçüklüğü metrik olarak toz, çapı 0.01 ile 150 mikrometre arasında olan katı parçacıklardır.Karanlık bir mekana giren ışık süzmesi altında havada asılı olarak fark edilebilenleri, çıplak gözle görülebilen tozların en küçükleridir. Duman da, küçük katı parçaların oluşturduğu bir tozdur. Tozlar her yerde az veya çok, duyularla hissedilebilir veya hissedilmez olarak bulunmaktadır. Süpürülen, nemli bezle alınan ve mekanik cihazlarla uzaklaştırılan tozların içinde bulunan maddeler çeşitlidir.
Kurşun, silis gibi inorganik maddeler ile canlı mikroorganizmalar ile bunların atık ve ölü atıkları organik tozlar içinde önemli yer tutmaktadır. İnsan ve hayvanlardan çeşitli yollarla dış ortama çıkan bakteri, virüs ve benzeri mikroorganizmalar, toz şeklinde veya tozlarla beraber ortamın nem, organik madde ve güneş ışığı muhtevasına göre canlılıklarını bir süre daha devam ettirirler.
Ev tozlarında bulunan organik maddelerin önemli bir bölümünü de parazit canlılar ve bunların atıkları oluşturur. Bu parazitlerin en yaygını, toz keneleridir. Bir süre kendi haline hiç temizlenmeden duran 10 m büyüklüğündeki bir halı temizmiş gibi görünerek içinde 40 kg ağırlığında kir saklayabilmektedir. Tüylü halılar, tüy aralarında çok daha fazla toz ve kir saklamaktadır.
Her halı ağırlığının tam 1.5 katı kadar toz ve kir saklayabilmektedir. Halı tüylerinin arasına giren toz ya da kirin yüzde 80'i kirli ayakkabı ile evlere taşınmaktadır. Mutlaka inançlarımıza ve geleneklerimize göre davranılmalı, evlere ayakkabı ile girilmemeli veya evde temiz başka bir ayakkabı giyilmelidir. Ne kadar paspala silinmeye çalışılsa da istenilen ölçüde temiz olması olanaklı değildir.
Ayrıca toz ve kirler halıyı fazlasıyla tahriş ederek ömrünü azaltırlar.
A- Halı bakımında önemli kurallar:
- Düzenli olarak vakumlama (elektrikli süpürge ile) mutlaka gereklidir. Böylece halının ömrü uzatılarak renk koruması sağlanmış olacaktır.
- Bütün lekelere anında müdahale edilmeli, döküntüler hemen temizlenmelidir. Döküntü, yayılmadan keskin olmayan bir alet yardımıyla kaldırılmalı, bölge temiz bir bez veya kağıt bir havlu yardımıyla bastırılmadan silinmeli ve asla ovulmamalıdır. Kalan kir, soğuk suyla ıslatılmış bir bez veya sünger yardımıyla temizlenmelidir.
- Aralıklı olarak derinlemesine profesyonel temizlik yapılmalıdır. Halının ilk günkü canlı görünümünü koruması için bu yöntem önerilmektedir. En ideali profesyonel temizlik sistemleri kullanmaktır. Hafif kirli halılarda genellikle kuru toz deterjan kullanılırken, çok kirlilerde su püskürtme veya döner şampuanlama ile yıkama gereklidir. Tüketici, evinde bu temizlik sistemini istenilen kalitede yapamayabilir. Profesyonel yardım alınmalıdır.
- Halının döşeneceği zemin düzgün olmalı ve rutubet olmamalıdır. Düzğün olmayan zemin halının görünümünü ve performansını olumsuz yönde etkilemekte, rutubetli zemine döşenen halı çekme ve koku sorunları yaratabilir. Halı döşenmeden zemin temizlenmeli ve zeminde hiç bir artık bırakılmamalıdır. Çünkü zemin üzerinde kalan artıklar halıda kabarıklık yaratacaktır.
B- Halı Temizliğinde Dikkat Edilecek Unsurlar:
- Halıların dövülmesi veya silkelenmesi sakıncalıdır. Halının dokumasını bozar ve sarkmasına neden olur.
- En iyi temizlik, elektrik süpürgesi ile ve yıkamayla yapılır. Elektrik süpürgesiyle halının tüylerinin yönünde ve yavaş hareketlerle bakım yapılmalıdır. Mümkünse elektrikli süpürge ile her gün temizlenmelidir.
- Halıya sıvı döküldüğünde önce temiz bir havlu ya da sünger ile sadece o bölgeye tampon yapınız. Halının üzerindeki leke ve döküntüler anında ve doğru bir şekilde hemen müdahale edilerek giderilmelidir.
- Leke, hemen elektrik süpürgesinin en küçük ucu ile en yüksek emiş seviyesinde emilmelidir. Lekenin kalan kısmı su ve az miktarda halı şampuanı ile temizlenmeli, şampuan mutlaka durulanmalı, nemin fazlası elektrik süpürgesi veya emici bir bez yardımıyla dikkatlice tamponlanarak alınmalıdır. Aksi halde nemli veya şampuanlı kalan yer daha çabuk ve daha fazla kir tutacaktır .
- Temizlikte fazla şampuan ve su kullanımından kaçınılmalıdır.
- Eğer bir leke çıkarıcı kullanılması gerekiyorsa, önce halının görünmeyen bir köşesinde denenmelidir.
- Temizlik maddesinden artanları temizlemek için, temiz su serptikten sonra kalan fazla nem, bez veya sünger yardımıyla alınmalıdır.
- Lekeli bölgenin üzerine ağırlıkla desteklenmiş bir kağıt mendil koyup bir gece bekletilmelidir.
- Lekeyi bir temizlik maddesi kullanarak ve merkeze doğru çalışarak ovalamadan temizlemek gerekir.
- Eğer yağlı bir şey dökülmüşse , bıçak veya kaşıkla dökülen yağın alınması, eritici gereçlerle ılık su ve şampuanla temizlenmesi gerekir. Leke yine çıkmıyorsa, halı temizliğinde uzman kişi veya firmalara başvurmalısınız.
- Antre, lobi gibi sık kullanılan yerlerde halının her gün elektrik süpürgesi ile temizlenmesi gereklidir. Evlerde 2 günde bir süpürme yeterlidir.
- Halıyı güneşte bırakmak, renginin solmasına neden olur.
- Yün halıları, zor kirlendikleri için temizlemek kolaydır. İyi bir yün halı sık dokunmuş olacağından toz veya kirlerin arasına girmesi pek kolay değildir.
- Temizlemeye, halının bir köşesinden başlanmalı, diğer köşeye kadar önce kenarları temizlenmelidir. Bu şekilde döne döne yapıldığında, halının her 1 cm’ si en iyi şekilde temizlenmiş olacaktır.
- Elektrik süpürgesinin ağzı, halı üzerinde hızlı hareket ettirilmemelidir. Temizlik işi ağır ağır yapıldığında, elektrik süpürgesi halı tüyleri arasındaki toz veya kirleri çıkarmada etkili olacaktır.
- Halılardaki güvelere karşı, terebentine batırılmış temiz bir bezle halılar silinmeli, hem temizleme yapılmalı hem de içine yerleşen güve yumurtalarından kurtulunmalıdır. Ayrıca güvelerden korunmak için naftalin konulmalıdır.
- Halı saçakları, sabunlu suyla fırçalanmalıdır. Duruladıktan sonra hafif nişastalı suya batırılarak düzgün durmaları sağlanmalıdır. Kurutulurken yerle temas etmemesi için halı altlarına su emen bir kumaş yerleştirilmelidir.
- Temizleme işleminin sonunda tüyler dik duracak şekilde fırçalanmalıdır.
- Uzun süre eşya altında kalan kısımların ezilmesini önlemek için eşyalar zamanla yer değiştirilmeli, sivri uçlu ayakların altına bir koruyucu konulmalıdır.
- Döşemeye serilen halıların soğuğu iyice önlemesi için altına birkaç kat gazete kağıdı serilmelidir.
- Makine dokuması halıların temizliği için piyasada bulunan kaliteli halı şampuanları tercih edilmelidir.
- El dokuması halılar, halı şampuanı ile elde veya halı yıkama makinesi ile temizlenmelidir.
- Yaz aylarında kullanılmayacak halılar gerekli temizlikleri yapılarak, aralarına güve koruyucu naftalin tabletleri koyarak, rulo halinde sarılmalı, Amerikan bezinden dikilmiş torbalara konulmalı, nemsiz ve havadar bir yerde depolanmalıdır. Uzun zaman kullanılmayacak halılar ara sıra havalandırılmalıdır.
C- Halıda lekeler ve lekelerin temizliği:
Terimler:
Amonyak; Eczanelerde satılmaktadır.
Beyaz ispirto; Metil alkol. Eczaneler ve marketlerde bulunmaktadır.
Ilık su; 50 dereceden sıcak olmayan sudur.
Perkloretilen; Kuru temizleme sıvısıdır.Kuru temizlemecilerde ve kimyevi madde satıcılarında bulunmaktadır.
Şampuanlamak; Marketlerde satılan halı şampuanı veya pH’ı düşük bir saç şampuanının sadece köpüğü ile çok az su kullanarak ve yumuşak hareketlerle halının silinmesidir.
Tampon yapmak; Temiz bir bez veya kağıt havluyu birkaç kere katlayarak halının ıslak yerine koyup üzerine vurarak hatta kuvvetlice basarak kurutmaktır.
Alkol, içki lekesi; Şampuanlanmalı, sonra beyaz ispirto ile tampon yapılmalıdır.
Asit lekesi; karbonatlı ılık su ile çıkartılabilir. Leke çıkarıldıktan sonra temiz su ile çalkalanmalıdır.
Bira lekesi; Ilık suya %3 oranında beyaz ispirto eklenerek tampon yapılmalıdır.
Boya (ayakkabı boyası) lekesi; Önce tiner, sonra beyaz ispirto ile silinip şampuanlanmalıdır.
Boya (yağlı boya) lekesi; Tiner ile tampon yapılmalı, sonra şampuanlanmalıdır.
Çamur lekesi; Kuruması beklenmeli, sonra elektrik süpürgesi ile temizlenmelidir. Ayrıca kuruyan yer önce fırça ile sonra sabunlu su ile hafif hafif silinerek de temizlenebilir.
Çay lekesi; Leke şampuanla çıkmazsa, beyaz ispirto ile % 10 oranında amonyak eklenmiş su ile tampon yapılmalıdır.
Çiklet lekesi; Çiklet bir bıçakla alınmalı sonra perkloretilen ile tampon yapılmalıdır.
Çikolata, karamel, tatlı lekesi; Ilık su ile veya suya %5 amonyak eklenerek tampon yapılmalıdır.
Çim, yeşil sebze, çiçek lekesi; Beyaz ispirto ile ısıtılarak silinmelidir.
İlaç, kozmetik lekesi; Tiner veya perkloretilen ile silindikten sonra şampuanlanmalıdır. İz kalırsa %5 oranında amonyak eklenmiş su ile veya beyaz ispirto ile silinmelidir.
Hardal, mayonez, ketçap lekesi; Önce %10 oranında amonyak eklenmiş su; sonra perkloretilen ile silinmeli, gerekirse şampuanlanmalıdır.
Kahve lekesi; Leke şampuanla çıkmazsa, beyaz ispirto ile veya %10 oranında amonyak eklenmiş su kullanılmalıdır. Ayrıca çeyrek litre suya atılacak bir çorba kaşığı boraks ile oluşan eriyiğe batırılan bezle lekeli yerlerin silinmesi, sonra tekrar ılık su ile silinmesi ile de temizlenebilir.
Kan lekesi; Soğuk su ile tampon yapıldıktan sonra şampuanlanmaktadır. İz kalırsa %5 oranında amonyak eklenmiş su kullanılmalıdır. Tuzlu soğuk suyla silinerek de çıkarılabilir.
Katran, makine yağı, fuel oil lekesi; Tiner veya perkloretilenile tampon yapılmalı, sonra şampuanlanmalıdır. Beyaz ispirto ile işlem tekrarlanmalı, tekrar şampuanlanmalıdır.
Kusmuk , çiş, dışkı lekesi; Yarı yarıya su- sirke karışımı ile veya beyaz ispirto ile tampon yapılmalı, sonra şampuanlanmalıdır.
Küf lekesi; Amonyaklı su ile tampon yapılmalıdır.
Mercurokrom lekesi; Üçte bir beyaz ispirto, üçte iki su karışımı ile tampon yapılmalıdır.
Meyve, gıda maddeleri lekesi; Ilık su ile tampon yapılmalıdır.
Mobilya veya yer cilası lekesi; Saf alkol veya perkloretilen ile silinmeli, sonra şampuanlanmalıdır. Hala iz varsa %5 oranında amonyaklı su veya beyaz ispirto kullanılmalıdır.
Mum, parafin lekesi; Leke üzerine emici kurutma kağıdıkoyarak ılık ütü geçirilmelidir.Perkloretilen ile tampon yapıp şampuanlanmalıdır.
Mürekkep, analin, karbon lekesi; Kurutma kağıdı ile olabildiği kadar kuruttuktan sonra %30 beyaz ispirto %70 su karışımı ile tamponlayıp, şampuanlanmalıdır. Saf limon suyu da iyi sonuç vermektedir. Halı üzerindeki mürekkep lekeleri bir bez üzerine dökülen boraks ile de çıkarılabilir ve sonra su ile silinerek temizlenmelidir.
Parfüm lekesi; Beyaz ispirto ile tamponlanmalıdır.
Pas lekesi; %3 oranında potasyum okselat eklenmiş su kullanılmalıdır.
Reçel, şurup, meyve suyu lekesi; Ilık su ile tampon yapılmalıdır. İz kalırsa tiner veya perkloretilen kullanılmalıdır.
Salça, sos, yağ veya tereyağı lekesi; Tiner veya perkloretilen ile tampon yapıldıktan sonra şampuanlanmalıdır. İz kalırsa %5 oranında amonyak eklenmiş su ile tampon yapılmalıdır.
Su lekesi; Emici bir bezle halı üzerindeki su olabildiğince alınmalıdır.Tamamen kuruduktan sonra şampuanveya beyaz ispirto ile silinmelidir.
Süt, kakaolu süt, yoğurt lekesi; şampuanlanmalı, sonra %5 oranında amonyak eklenmiş su ile veya beyaz ispirto ile tampon yapılmalıdır. İz kalırsa perkloretilen veyatiner kullanılmalıdır.
Şarap, meyve suyu, limonata lekesi; Yarı yarıya sirke- su karışımı ile sildikten sonra şampuanlanmalıdır.Ayrıca, top haline getirilmiş bir bez üzerine dökülen gliserinle lekeli yer tamponlanarak ve bir saat sonra lekeli yer ılık su ile tekrar tamponlanarak da temizleme yapılabilir.
Şeker lekesi; Ilık su ile tamponlandıktan sonra şampuanlanmalıdır.
Tentürdiyot lekesi; Saf amonyak ile tampon yapılmalıdır.
Tırnak cilası lekesi; Aseton ile tampon yaptıktan sonra şampuanlanmalıdır.
Tutkal, vernik lekesi; Tiner veya perkloretilen ile silindikten sonra ılık su ile tampon yapılmalı veya şampuanlanmalıdır.
Tükenmez kalem lekesi; Perkloretilen veya beyaz ispirto ile silinmelidir.
Yağ lekesi; Karbon tetraklorür ve terebentin ile hafifçe ovularak temizlenmelidir. Leke taze ise üzerine tebeşir tozu serpilerek, bir saat ekledikten sonra fırçalanmalıdır.
Yağlı boya lekesi; Terebentinle silinmeli, sonra amonyaklı veya sirkeli suyla tekrar silinerek leke çıkarılmalıdır.
Yumurta lekesi; %5 amonyak eklenmiş su ile veya beyaz ispirto ile tamponlandıktan sonra şampuanlanmalıdır.
